مقدمه
اگر براى یک فرد تغذیه از طریق دهان امکان پذیر نباشد، می توان از تغذیه روده اى استفاده کرد. علم تغذیه انواع گسترده اى از ترکیبات استریل و آماده مصرف را به بازار عرضه مى کند. ترکیبات پودرى نیز قابل استفاده است که این ترکیبات پیش از مصرف باید با آب تمیز (جوشیده یا استریل) ترکیب شوند. این محصولات تقریبا در تمامى کشورها یافت مى شوند و هزینه آنها نیز با توجه به مواد غذایى خاص کاربردى متغیر است.
تغذیه روده اى(انترال) محیط ایده آلی براى رشد باکترى ها است. آلودگى سیستم تغذیه روده اى مى تواند براى بیماران مستعد عوارض جدي به دنبال داشته باشد. براى کاهش خطر آلودگى، تهیه محلول هاي تغذیه انترال در بطرى ها یا محفظه هاى استریل می تواند بسیار مناسب و کاربردی باشد.
نکات مهم:
فرمولاهاى تجارى که به صورت صنعتى و براى تغذیه روده اى تهیه مى شوند، به محلول هاى رژیمى براى اهداف خاص پزشکى موسوم هستند. این ترکیب ها همیشه به صورت استریل تهیه شده و در طبقه بندى هاى زیر قرار مى گیرند:
فرمولاهاى پلیمریک:
تغذیه با ترکیب هاى پلیمرى ،یک روش استاندارد براى تغذیه روده اى محسوب مى شود که به لحاظ تغذیه اى کامل بوده و اغلب داراي مواد مغذى کامل و هیدرولیز نشده هستند و براى استفاده در بیمارستان و خانه مناسب مى باشند. این فرمولاها داراي ریزمغذى ها و درشت مغذى ها در حد مقادیر توصیه شده (RDA ) هستند. از فرمولا هاى پلیمریک استاندارد مى توان براى اغلب بیماران، حتى بیماران بدحال یا داراي نقص عملکرد برخى ارگانهاي بدن استفاده کرد.
مانند: محلول های استاندارد، پروتئین بالا، انرژی ، فیبردار
فرمولاهاى الیگومریک و مونومریک:
فرمولاهاى روده اى الیگومریک و مونومریک به رژیم المنتال نیز معروفند که درشت مغذي هاي موجود در آن در درجات مختلفی توسط آنزیم هاي هضمی هیدرولیز شده اند. بنابراین، نیاز کمتري به هضم در دستگاه گوارش داشته و تقریبا به طور کامل جذب مى شوند. هر دو نوع این فرمولاها فاقد لاکتوز و گلوتن بوده و باقیمانده کمی دارند. در فرمولاهاي روده اى، اسمولالیته محلول به اندازه مولکول هاي مواد مغذى محلول بستگی دارد. آمینو اسیدها و پپتیدهاى کوچک به دلیل وجود ذرات ریز اثرات زیادي بر اسمولالیته فرمولاهاي هیدرولیز شده دارند که این امر استفاده از آنها را محدود مى سازد.
مانند: محلول المنتال
فرمولاهاى مخصوص بیماري ها
فرمولاهاي مخصوص بیماري ها براى بیمارانی مناسب است که بیماري هاي خاص یا نیازهاى خاص تغذیه اى متناسب با بیماري شان را دارند. از این رو فرمولا هاى مخصوصى براى بیماري هاي کبد، کلیه، دیابت، نارسایى ریه ، نارسایى قلب، اختلالات دستگاه گوارش و همچنین استرس هاس متابولیکى (مثلا تروما و سپسیس) وجود دارد. این محصولات از سایر فرمولا هاى تغذیه اى گران تر بوده و ممکن است در صورت مصرف نادرست موجب عوارض شوند.
مانند: محلول های دیابتی، کلیوی، کبدی، ایمنی
ترکیب هاى پلیمریک
ترکیب هاى پلیمریک تغذیه روده اى متشکل از موارد زیر هستند:
فرمولاهاى پلیمرى فاقد لاکتوز هستند ، گلوتن ندارند و مواد مغذى آنها هیدرولیز نشده اند. بنابراین، اسمولالیته آن ها نزدیک به سطوح فیزیولوژیکی (300 mosmol.l-1) است که بهتر تحمل می شوند. میزان کالری ممکن است از 0.5 تا 1.5 کیلوکالری به ازای هر سی سی متغیر باشد. که بدین وسیله امکان تطبیق با نیازهای فردی وجود خواهد داشت، قابل توجه آنکه :
کربوهیدرات ها
کربوهیدرات ها ممکن است 40 تا 60 درصد از انرژى مورد نیاز را فراهم سازند و به این ترتیب مهمترین منبع انرژى محسوب مى شوند. مالتودکسترین ها معمولا منبع اصلى کربوهیدرات ها در ترکیب هاى پلیمرى هستند. مالتودکسترین ها نسبت به نشاسته حلالیت بیشتر، هیدرولیز سریع تر و اسمولالیته کمتري دارند. ممکن است ساکارز در مقادیر اندك به فرمولا افزوده شود و غلظت اسمزى را افزایش و مقبولیت آن را بیشتر کند (جذب در دهان) برخى از ترکیب ها ممکن است نشاسته نداشته باشند.
لیپیدها
یک منبع ایزوتونیک و با غلظت کالرى بالا هستند و نقش مهمى در تأمین انرژى غیر پروتئینى فرمولاهاى پلیمریک بازى مى کنند. روغن ذرت و سویا معمولا متداول ترین منبع لیپیدى براى ترکیب هاى روده اى هستند. روغن آفتاب گردان و روغن هاى گیاهى (اسیدهاى چرب تک اشباع نشده (MUFA ) ) نیز در برخى از فرمولاهاى روده اى پلیمریک وجود دارند. روغن هاى گیاهى اغلب تأمین کننده ترى گلیسیریدهاى با زنجیره بلند و اسیدهاى چرب ضرورى هستند و اسمولالیته پایین ترى دارند. میزان لیپید ترکیب هاى پلیمرى مى تواند 25 تا 40 درصد کل کالرى باشد.ترى گلیسیریدهاى با زنجیره متوسط (MCT ها) ممکن است جایگزین همه یا قسمتى از چربى هاى این فرمولاها شوند. MCT ها براى جذب به نمک هاى صفراوى نیازى ندارند و به وسیله لیپاز در روده هیدرولیز مى شوند. علاوه بر این، آنها از سیستم لنفاوى عبور کرده و مستقیما وارد سیاهرگ باب کبدى مى شوند. بنابراین، استفاده از آنها در بیماران دچار سوء جذب و یا مفید است. اما روغن MCT حاوى اسیدهاى چرب ضرورى نبوده و ممکن است تخلیه معده را به تأخیر انداخته و باعث عدم تحمل شود.
پروتئین ها:
پروتئین ها 15 تا 25 درصد از کل انرژى موجود در ترکیب هاى پلیمرى را فراهم مى سازند. میزان پروتئین در این فرمولاها 80-30 گرم در لیتر است. منابع پروتئین هاى مورد استفاده در این فرمولاها در اشکال طبیعى اولیه بوده و شامل شیر و تخم مرغ مى باشد.
الکترولیت ها و ریز مغذی ها:
دستورالعمل کمیسیون اتحادیه اروپا 1999/21 ،این تضمین را مى دهد که 1500 کیلوکالرى از فرمولهاى تغذیه اى کامل، 100 درصد از میزان مجاز توصیه شده (RDA)را براى ویتامین ها، مواد معدنى و ریزمغذى ها تأمین مى کنند. اما شرایطى که در آن نیازها و از دست دادن مواد افزایش مى یابد باید مد نظر قرار گیرد. از این رو مکمل هاى روده اى یا وریدى باید به اندازه کافى مصرف شوند.
فرمولاهای منومریک
فرمولاهاي مونومریک حاوى آمینواسید آزاد، گلوکز، اولیگوساکاریدها و میزان اندکى (اما متغیر) لیپید (معمولا اسید چرب ضرورى و روغن MCT) هستند. این رژیم ها حاوى ریز مغذي هاي ضرورى هستند از قبیل: مواد معدنى، ویتامین ها، عناصر جزئی و اسیدهاى چرب ضرورى.
میزان سدیم آنها نیز معمولا پایین است. رژیم هاى غذایى مونومریک اغلب داراى ویژگى هاى زیر هستند:
فرمولاهای الیگومریک
از آنجا که دي پپتیدها و ترى پپتیدها جذب روده اى نیتروژن را افزایش مى دهند، بهتر است در موارد سوءجذب به جاى فرمولا هاى مونومریک از فرمولاهاى الیگومریک استفاده شود. منبع نیتروژن فرمولا هاى الیگومریک عمدتا دي پپتیدها و ترى پپتیدها و مقادیر متفاوت آمینواسیدهاى آزاد است.
منبع کربوهیدرات ها دى ساکارید و مالتودکسترین است.
میزان چربی به کار رفته در این فرمولاها متفاوت بوده و منابع آن، ترى گلیسیریدهاى بلند زنجیر ، اسیدهاى چرب ضرورى و MCT می باشد. فرمولا هاى الیگومریک تمام ریز مغذي ها را در حد مقادیر توصیه شده (RDA )دارند و به لحاظ تغذیه اي کامل هستند. همچنین این فرمولاها در مقایسه با فرمولاهاي مونومریک، اسمولالیته پایین تر و جذب سریع تري دارند. بنابراین، براى بیماران با مشکلات سوءجذب و یا سوءهضم طراحى شده اند. اما تنها تعدادى از بیماران از ترکیب هاى الیگومریک یا مونومریک سود مى برند.